Đột quỵ là nguyên nhân tử vong đứng hàng thứ 3 ( sau tim mạch và ung thư) và là nguyên nhân hàng đầu gây tàn phế. Đột quỵ xảy ra là một cú sốc rất lớn làm thay đổi hoàn toàn cuộc sống của bệnh nhân và gia đình, tạo thêm gánh nặng cho xã hội. 70 % bệnh nhân bị đột quỵ sẽ không thể quay lại công việc hiện tại.

Đột quỵ là gì ?

Đột quỵ xảy ra khi sự cung cấp máu cho các tế bào não bị thiếu hụt một cách đột ngột, dẫn đến tổn thương tế bào não. Hậu quả các chức năng của cơ thể được điều khiển bởi phần não đó sẽ không hoạt động một cách bình thường. Tế bào não không có khả năng phân chia thành tế bào mới.Do đó khi tế bào não chết đi sẽ không được tái tạo thành tế bào mới.

Đột quỵ được chia thành :

• Đột quỵ nhồi máu não : xảy ra khi động mạch cung cấp máu cho não bị tắc nghẽn, chiếm 85%
• Đột quỵ xuất huyết não: là tình trạng vỡ mạch máu bên trong não, chiếm 15%.

Yếu tố nguy cơ của đột quỵ

• Lớn tuổi
• Từng bị đột quỵ hoặc cơn thiếu máu não thoáng qua
• Tăng huyết áp
• Đái tháo đường
• Rối loạn lipid máu
• Bệnh tim, bao gồm bất thường nhịp tim như rung nhĩ
• Béo phì, hút thuốc lá, nghiện rượu

Dấu hiệu nhận biết đột quỵ

Triệu chứng của đột quỵ thường xảy ra đột ngột, đôi khi cũng có thể tiến triển trong vài giờ, thậm chí vài ngày. Ở một số bệnh nhân, đột quỵ có thể xảy ra trong lúc ngủ và chỉ có thể nhận biết khi thức dậy. Bệnh nhân có thể có một hoặc nhiều triệu chứng dưới đây :

• Mặt, tay ,chân ở một bên cơ thể bị yếu
• Mặt, tay ,chân ở một bên cơ thể bị tê
• Đi lại khó khăn, loạng choạng
• Đột ngột chóng mặt dữ dội
• Nhìn mờ, mất thị lực
• Nói khó
• Lú lẫn
• Lơ mơ hay hôn mê

Để cho cộng động dễ nhận biết các dấu hiệu của đột quỵ. Nhiều nước trên thể giới hiện đưa ra chữ “FAST” để phổ cập các dấu hiệu của đột quỵ :

Cơn thiếu máu não thoáng qua - dấu hiệu cảnh báo của đột quỵ

Ở một số bệnh nhân, triệu chứng đột quỵ có thể xảy ra trong thời gian ngắn ( vài phút đến vài ngày ) rồi biến mất hoàn toàn, được gọi là cơn thiếu máu não thoáng qua. Cơn thiếu máu não thoáng qua là dấu hiệu cảnh báo quan trọng, dự báo đột quỵ có thể xảy ra trong những giờ hoặc vài ngày sau đó. Do vậy các bệnh nhân có cơn thiếu máu não thoáng qua cần được nhập viện và khởi động điều trị phòng ngừa càng sớm càng tốt.

Xử trí khi bị đột quỵ

Những việc không được làm :

• Không cạo gió, không cúng vái, không cắt lễ, không châm kim các đầu ngón tay…
• Không để nằm cho xem có khỏe lại không
• Không tự ý dùng thuốc hạ áp hoặc bất kỳ một loại thuốc nào khác

Những việc cần làm :

• Gọi xe đưa ngay người bệnh đến cơ sở y tế có đơn vị đột quỵ
• Để người bệnh nằm chỗ thoáng, nghiêng một bên nếu có nôn ói
• Không để té ngã chấn thương vì có thể ảnh hưởng đến quá trình điều trị sau đó

Điều trị đột quỵ

- Điều trị nội khoa

Việc nhận biết sớm các dấu hiệu đột quỵ và đưa bệnh nhân đến bệnh viện càng sớm càng tốt, sẽ giúp ích cho điều trị. Bệnh nhân nhồi máu não đến sớm trong thời gian vàng ( trong vòng 4,5 giờ sau khi khởi phát triệu chứng đầu tiên của đột quỵ ) có thể được sử dụng thuốc tiêu sợi huyết giúp cứu sống những tế bào bị tổn thương và cải thiện triệu chứng

Tỉ lệ tái phát sau đột quỵ lần đầu là 4% đến 14 % mỗi năm. Bệnh nhân có thể dùng các thuốc chống huyết khối và kiểm soát mỡ máu để giảm nguy cơ này .

- Điều trị ngoại khoa

Một số bệnh nhân nhồi máu não do tắc mạch máu não lớn, nếu đến sớm trong 24 giờ đầu, bệnh nhân có thể được tiến hành can thiệp lấy huyết khối bằng dụng cụ cơ học.

Một số bệnh nhân nhồi máu não do hẹp động mạch cảnh đoạn ngoài sọ sẽ được phẫu thuật lấy đi mãng xơ vữa gây hẹp hoặc đặt stent động mạch cảnh.

Nếu vùng tổn thương não lớn làm chèn ép vào những cấu trúc quan trọng, bệnh nhân có thể được phẫu thuật mở hộp sọ để giảm áp trong sọ

Điều gì xảy ra sau khi bị đột quỵ

Trong những giờ đầu hay ngày đầu sau đột quỵ, tình trạng bệnh nhân thường không ổn định. Vì vậy bệnh nhân phải nhập viện theo dõi.

Quá trình hồi phục các triệu chứng đột quỵ không giống nhau ở các bệnh nhân. Có những bệnh nhân hoàn toàn hồi phục, một số bệnh nhân có thể cải thiện trong vài ngày, hoặc 3 đến 6 tháng đầu. Sau thời gian này, sự hồi phục nếu có sẽ rất ít. Bên cạnh đó, một số bệnh nhân diễn tiến xấu hơn và tử vong trong vài giờ đến vài ngày dù đã được điều trị tốt nhất.

Sau đột quỵ, việc tập vật lý trị liệu sớm có thể giúp bệnh nhân cải thiện các khiếm khuyết thần kinh.

Phòng ngừa đột quỵ

Để giảm nguy cơ đột quỵ mọi người cần:

• Kiểm soát tốt huyết áp, đường huyết, mỡ máu
• Điều trị những bất thường về tim mạch ( như rung nhĩ …)
• Đến khám khi có cơn thiếu máu não thoáng qua
• Ngưng hút thuốc lá, hạn chế rượu bia, tập thể dục, tránh béo phì

Ngoài ra, những bệnh nhân đã từng bị đột quỵ cần tái khám định kì bởi bác sĩ chuyên khoa đột quỵ, tuân thủ điều trị và điều chỉnh lối sống.