Làm cha làm mẹ ai cũng  mong muốn  con mình cao lớn khỏe mạnh có một  thân hình cân đối và một chiều cao lý tưởng, các bậc phụ huynh đang tìm mọi cách miễn sao con họ cao là được. Hàng ngày phải tiếp  rất nhiều các câu hỏi: Cô ơi, uống loại sữa nào, ăn như thế nào cho cháu cao được hả Cô? Hoặc có loại thuốc nào uống vào cho cháu cao lên được không hả Cô?....Có bà mẹ tâm sự: em và bố cháu đều thấp, sợ con mình sau này sẽ bị lùn, em đã cho cháu uống rất nhiều loại sữa, toàn những loại đắt tiền mà chẳng thấy cháu cao lên gì cả. Trường hợp này ta có thể đổ cho yếu tố di truyền nhưng lại có trường hợp cả bố mẹ đều cao cháu cũng uống khá nhiều sữa mà sao vẫn thấp. Nhưng ngược lại có trường hợp bố mẹ thấp nhưng cháu được chăm sóc và nuôi dưỡng tốt thì lại cao theo đúng theo tiêu chuẩn.

Vậy thì chiều cao của các bé do cái gì quyết định???

Chiều cao phụ thuốc rất nhiều các yếu tố: yếu tố di truyền, dinh dưỡng, môi trường sống, tình trạng bệnh tật và vấn đề tập luyện thể dục thể thao, thói quen sinh hoạt hàng ngày,… Phụ huynh muốn con phát triển tốt cần chú ý các yếu tố dưới đây: 

• Yếu tố di truyền: Được đánh giá là 1 trong những nhân tố có ảnh hưởng trực tiếp đến khả năng phát triển chiều cao của trẻ, ước tính chiếm khoảng 23%. Tuy nhiên, đối với những trẻ có cha mẹ sở hữu chiều cao khiêm tốn vẫn cải thiện được vóc dáng trong tương nếu nếu áp dụng đúng chiến lược.

• Chế độ dinh dưỡng: Cách tăng chiều cao tối ưu nhất cho trẻ là thiết lập chế độ ăn uống khoa học và đầy đủ chất dinh dưỡng. Bởi lẽ, yếu tố dinh dưỡng quyết định tới 32% khả năng phát triển tầm vóc ở trẻ. Việc cho trẻ tiêu thụ quá nhiều thực phẩm giàu đường, tinh bột, chất béo, trong khi thiếu hụt vitamin, khoáng chất và chất đạm có thể gây cản trở đến quá trình tăng chiều cao của con trẻ.

• Tập thể dục: Thói quen vận động thể chất mỗi ngày cũng tác động không ít đến chiều cao của trẻ. Ngay từ khi còn bé, cha mẹ nên khuyến khích con tập thể thao thường xuyên với những bộ môn yêu thích để mở đường cho trẻ đạt được chiều cao tối ưu khi trưởng thành.

• Môi trường sống: Mặc dù không phải là khía cạnh quyết định đến chiều cao của trẻ, tuy nhiên môi trường sống vẫn ảnh hưởng một phần đến quá trình hoàn thiện dáng vóc cũng như sức khỏe của các bé. Khi tạo nên môi trường sống độc hại, nhiều tiếng ồn, khói thuốc và bụi bẩn sẽ khiến trẻ dễ sinh bệnh tật và khó đạt được chiều cao như mong muốn.

• Giấc ngủ: Đi đôi với ăn uống và vận động, chất lượng giấc ngủ cũng góp phần kích thích sự tăng trưởng chiều cao của bé ngay từ sớm. Việc ngủ đủ giấc được đánh giá là chìa khóa quan trọng đảm bảo cơ thể sản xuất đủ lượng hormone GH đem đến tầm vóc đáng mơ ước cho mọi đứa trẻ.

Hai giai đoạn vàng phát triển chiều cao của trẻ

Trẻ em có hai giai đoạn phát triển thể chất vượt trội là giai đoạn 1000 ngày đầu đời (từ khi trẻ được mang thai đến 24 tháng tuổi và giai đoạn tuổi dậy thì). Hai giai đoạn này nếu trẻ được cung cấp đầy đủ dưỡng chất và có môi trường sống lành mạnh thì sẽ đạt được chiều cao tối ưu.

1.000 ngày đầu đời được Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) nhấn mạnh là giai đoạn vàng phát triển chiều cao và thể chất. Trẻ có thể tăng 25cm trong năm đầu tiên và 10cm mỗi năm trong 2 năm tiếp theo, nếu được bổ sung dinh dưỡng đúng và đủ. Đây là giai đoạn quyết định đến 60% khả năng tăng trưởng chiều cao của trẻ trong tương lai.

Giai đoạn trẻ nhỏ dưới 12 tháng tuổi

Đạt tốc độ phát triển nhanh nhất so với mọi giai đoạn khác. Trẻ có cân nặng gấp đôi cân nặng sơ sinh trong vòng 4-5 tháng đầu và gấp 3 lần cân nặng sơ sinh vào cuối năm thứ nhất. Đến ngày sinh nhật đầu tiên của trẻ, chiều dài nằm (tức là chiều cao của trẻ) đã tăng gấp rưỡi so với chiều dài khi sinh.

Nhiều nghiên cứu cho thấy, ở các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam, giai đoạn trẻ có nguy cơ suy dinh dưỡng cao nhất là từ 12-24 tháng tuổi và tỷ lệ suy dinh dưỡng giữ ở mức cao cho tới 60 tháng (5 tuổi). Những trẻ bị suy dinh dưỡng trong 2 năm đầu của cuộc sống sẽ bị ảnh hưởng đến phát triển thể lực, đặc biệt là chiều cao của trẻ ở tuổi vị thành niên. Sự phát triển trí não của những trẻ này cũng sẽ kém hơn những trẻ khác. Trẻ dưới 2 tuổi cũng là giai đoạn diễn ra sự chuyển tiếp về nuôi dưỡng (ăn dặm và sau đó dần chuyển sang ăn bữa ăn cùng gia đình),đồng thời là giai đoạn trẻ dễ bị mắc các bệnh nhiễm khuẩn, đặc biệt là tiêu chảy và viêm đường hô hấp. Do vậy, trong giai đoạn này trẻ cần được chăm sóc cẩn thận hơn.

Sau 2 tuổi, tốc độ tăng trưởng không quá nhanh khoảng 6,2 cm mỗi năm, mật độ xương cũng tăng lên khoảng 1% một năm ở cả bé trai và bé gái. Tuy nhiên việc có chế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng sẽ tiếp tục hỗ trợ cho sự phát triển chắc khỏe của xương là tiền đề cho sự phát triển chiều cao ở lứa tuổi dạy thì.

Giai đoạn dậy thì

Lứa tuổi dậy thì (qui định là từ 12-18 tuổi) đặc trưng bởi sự tăng trưởng vượt bậc về cả cơ bắp, khung xương cũng như các chức năng sinh dục. Tốc độ tăng trưởng nhanh cả về chiều cao, cân nặng và trẻ sẽ đạt đỉnh của tốc độ tăng chiều cao khi mà trẻ có thể tăng khoảng 10-15 cm/năm và mức tăng sẽ giảm dần sau đó. Ở giai đoạn 10 tuổi, cứ mỗi năm bé gái tăng 10 cm chiều cao và tăng dần đến khi đạt được 15 cm một năm ở độ tuổi 12. Đỉnh tốc độ tăng trưởng của trẻ nam là 12 tuổi (10cm/ năm) và đạt tối đa đến 14 tuổi (15 cm/năm). Tốc độ tăng trưởng sẽ giảm dần trong khoảng 15 tuổi ở nữ giới và khoảng 17 tuổi ở nam giới. Thời gian phát triển chiều cao mạnh nhất ở nữ giới là từ 8-17 tuổi, quyết định đến 23% chiều cao trung bình ở người trưởng thành. Kích thước xương, khối lượng xương và mật độ chất khoáng ở mỗi xương tăng lên khoảng 4% mỗi năm tính từ giai đoạn trẻ 8 tuổi cho đến qua giai đoạn vị thành niên. Sự tích lũy nhanh chóng về khối lượng xương có liên quan đến sự tăng trưởng và phát triển chiều cao và có thể cả sự hoạt động của các hormone tăng trưởng như IGF-1, steroid sinh dục và các receptor của các hormone. Vai trò của khẩu phần ăn càng trở nên rất quan trọng đối với sự phát triển cơ thể của trẻ em trong giai đoạn này. Các chất dinh dưỡng chính để tăng trưởng và phát triển gồm protein, sắt, canxi, vitamin A, vitamin D, iot và kẽm. Ngoài ra, còn có vai trò của hormone GH và các hormone sinh dục. Trong giai đoạn này, cơ thể có nhiều tiềm năng để khắc phục các tình trạng chậm phát triển do thiếu dinh dưỡng ở các giai đoạn trước. Lưu ý việc dùng thuốc thay thế hormone chỉ sử dụng trong những trường hợp trẻ đã được thăm khám lâm sàng và cận lâm sàng chặt chẽ để chẩn đoán xác định, tuyệt đối không tự ý dùng các thuốc thay thế hormone này sẽ không có tác dụng và nguy hiểm tính mạng của trẻ. 

Nhiều nghiên cứu còn cho thấy, ở những năm tiếp theo, khi cơ thể được ăn uống hợp lý, tích cực rèn luyện thể dục thể thao trong môi trường và lối sống lành mạnh, chiều cao con người vẫn tiếp tục tăng ít cho đến 25 tuổi ở nữ giới và 28 tuổi ở nam giới.

Phần lớn trẻ em Việt Nam mới sinh đều có chiều dài tương đương với trẻ em sinh ra tại các quốc gia khác trên thế giới (trên 50cm),nhưng từ 3 tuổi trở lên, khoảng cách chiều cao của trẻ em Việt Nam cách biệt dần và dần bị trẻ em thế giới bỏ xa. Chiều cao trung bình của người Việt trưởng thành hiện nằm trong nhóm những nước có chiều cao thấp ở châu Á và càng xa hơn các quốc gia châu Âu mặc dù chương trình phòng chống suy dinh dưỡng trẻ em do Viện Dinh Dưỡng triển khai trong nhiều thập kỷ qua đã đạt được những hiệu quả đáng kể về cải thiện chiều cao trẻ em. Tuy nhiên, các tiêu chí trong cuộc sống để giúp phát triển chiều cao tối ưu ở hầu hết các vùng miền vẫn chưa đạt đến được như đảm bảo đủ dinh dưỡng không thiếu ăn, không thiếu vi chất, môi trường sống trong sạch không nhiễm khuẩn, bụi, hóa chất…. Vì thế nắm bắt được các giai đoạn tăng trưởng chiều cao của trẻ cùng với các yếu tố ảnh hưởng đến chiều cao đặc biệt là dinh dưỡng hợp lý giúp cho các bậc phụ huynh có những biện pháp can thiệp kịp thời giúp trẻ đạt được chiều cao tối ưu.